دمانس یا زوال عقلی به مجموعهای از علائم شامل از دست رفتن حافظه و مشکلات ارتباطی اشاره دارد، که از تغییرات در مغز ناشی میشود. افراد مبتلا به به زوال عقل ممکن است دچار گیجی باشند، قادر به یادآوری مطلب نباشند، یا مهارت هایی که داشته اند از جمله فعالیت های عادی روزمره را از دست بدهند. سرانجام ممکن است آنها اعضای خانواده یا دوستان را نشناسند و ممکن است این افراد مضطرب به نظر آیند. زوال عقل در افراد سالمند شایع تر است اما، پیامد طبیعی سالمندی نیست.
علل بروز دمانس:
دمانس زمانی اتفاق می افتد که نورون های سالم (سلول های عصبی)، کار خود را متوقف کرده یا سلول های مغزی آسیب دیده و می میرند. زوال عقل میتواند بر اثر مرگ سلولهای مغزی و خصوصا بیماریهای نورودژنراتیو (مرگ تدریجی سلولهای مغز در اثر افزایش سن) بروز کند. دقیقا مشخص نیست که زوال عقل باعث مرگ سلولهای مغزی میشود یا مرگ سلولهای مغزی موجب بروز زوال عقل میشود. در ذیل به برخی از علل بروز دمانس اشاره می کنیم:
-
زوال عقلی عروقی:
از مرگ سلولهای مغزی در اثر بیماریهای مرتبط با عروق مغزی مانند سکتههای مغزی ناشی میشود.
-
آسیب به سر:
چنین آسیب هایی احتمال مرگ سلول های مغزی و بروز زوال عقل را افزایش میدهند، که تکرار ضربات آسیبزننده به سر (مثلا در برخی ورزشها) ارتباط مستقیمی با افزایش احتمال بروز زوال عقل در آینده دارد.
-
بیماری ناشی از پریون:
پریونها، پروتئین هایی هستند که میتوانند در برخی افراد باعث ایجاد بیماری هایی مانند جنون گاوی شوند.
-
عوامل برگشت پذیر:
تداخلات دارویی، افسردگی، کمبود ویتامینها و اختلال در عملکرد تیروئید، مصرف الکل، میتوانند موجب بروز زوال عقل شوند. درصورتیکه این عوامل درمان شوند، زوال عقل ناشی از آنها نیز بهبود مییابد.
-
عوامل فردی مثل سن و سابقه ی خانوادگی
-
عفونت های ناشی از بیماری HIV
سایر اختلالاتی که منجر به بروز دمانس می گردد، عبارتند از:
- زوال عقل پیشانی گیجگاهی (بیماری نیمن پیک)
- هیدروسفالی با فشار طبیعی زمانی بروز میکند که مقدار اضافی مایع مغزی_نخاعی در مغز انباشته شود.
- سندروم بنسون (PCA) که به بیماری آلزایمر شبیه است، ولی در ناحیهی متفاوتی از مغز روی میدهد.
- نشانگان داون که احتمال بروز آلزایمر را در افراد کم سن وسال افزایش میدهد.
- ژنهای E4 چندگانه که افرادی که یک نسخه از ژن E4 را دارند، سه برابر بیش از کسانی که فاقد این ژن هستند دچار بیماری آلزایمر میشوند.
- بیماری هانتینگتون و بیماری پارکینسون
انواع دمانس و زوال عقلی:
1_ دمانس حاصل از آلزایمر:
در تشخیص دمانس نوع آلزایمر علاوه بر وجود اختلال حافظه، وجود یکی دیگر از اختلالات شناختی (زبان پریشی، کردار پریشی، ادراک پریشی) الزامی است. آلزایمر نوعی از زوال عقلی است که باعث از دست رفتن حافظه و ایجاد اختلال در سایر کارکردهای مهم ذهنی میشود. بیماری آلزایمر 60 الی 80 درصد کل موارد زوال عقل را شامل میشود. این بیماری یک بیماری پیشرونده است، یعنی علایم بیماری به تدریج و با گذشت زمان تشدید میشوند. این بیماری شایعترین عامل زوال عقل و پیشرونده است، یعنی با گذر زمان وخیمتر میشود. بیماری آلزایمر باعث تغییر اعصاب مغز میشود، در نتیجهی این تغییر اعصاب ارتباطشان را با یکدیگر از دست میدهند.
سن مهمترین عامل مؤثر در بروز آلزایمر است، عوامل دیگری ازجمله وراثت، ابتلا به دیابت، فشار خون، صدمات مغزی و تغذیهی نامناسب در بروز آلزایمر موثرند.
2_ دمانس عروقی:
نوع شایع دمانس پس از آلزایمر، دمانس عروقی است که حدود 10% کل بیماران دمانس را شامل میشود، که این نوع دمانس در اثر مسدود شدن یا پارگی عروق مغزی، نرسیدن اکسیژن و غذا به سلولهای عصبی مغز و از بین رفتن آنها به وجود میآید. در این نوع دمانس علایم بیماری ممکن است بهصورت پلکانی و هر علامت به صورت ناگهانی ظاهر شود.
بیشتر بیماران مبتلا به دمانس عروقی، به بیماریها و عوارض دیگر از جمله دیابت، فشار خون، و میزان بالای کلسترول نیز دچارند و بسیاری از آنها، دخانیات مصرف میکنند. این نوع دمانس در سنین سالمندی بیشتر شایع است، ولی موارد زیر 60 سالگی نیز وجود دارد. بروز اختلال و عوارض در این بیماران متفاوت است. اختلال در قضاوت و توان تصمیمگیری در برنامهریزیهای معمول روزانه، ممکن است در کنار عوارض فیزیکی مانند اختلال در راه رفتن، فلج شدن یا بیحسی یک طرف صورت یا یک نیمه از بدن بیمار بروز کند. محل ایجاد صدمات عروقی، شدت به وجود آمدن آنها، و تعداد سکتهها، مستقیما بر میزان توان فکری و فیزیکی بیمار تأثیرگذار است.
3_ دمانس لوب پیشانی_گیجگاهی (FTD):
مغز انسان، مانند کرهی جغرافیا، مناطق مختلفی مانند قارهها، ولی به هم پبوسته، به نام لوبهای مغزی دارد. در قسمتهای قدامی و طرفی، دو لوب اصلی وجود دارند که به آنها به ترتیب لوب های پیشانی و آهیانه ای میگویند. لوبهای پیشانی مرکز توجه، برنامهریزی، قضاوت و هر آن چیزی است که ما را بهعنوان انسان متمدن از پیشینیانمان جدا میکند. کار اصلی لوبهای آهیانهای، کمک به ذخیره سازی حافظه و همچنین حفظ گنجینهی لغات ما است.
از بین رفتن سلولهای عصبی در دمانس لوب پیشانی_گیجگاهی، در این دو قسمت اصلی مغز شروع میشود و با پیشرفت بیماری، به سایر قسمتها گسترش مییابد. دمانس لوب پیشانی_گیجگاهی، معمولا در سنین 50 و 60 سالگی بروز میکند، ولی بیمارانی در سنین 21 سالگی و 80 سالگی نیز مشاهده شدهاند.
شایع ترین انواع بیماری دمانس لوب پیشانی_گیجگاهی (FTD):
-
فرونتال واریانت (Frontal variant)
این نوع از زوال عقل بر رفتار و شخصیت فرد اثر میگذارد.
-
زبانپریشی پیشروندهی اولیه (Primary progressive aphasia)
زبانپریشی یا آنطور که بیشتر رایج است آفازی، به معنی مشکل در برقراری ارتباط است. این نوع آفازی خود به دو گروه تقسیم میشود:
- آفازی پیشروندهی کلامی که توانایی سخن گفتن را تضعیف میکند.
- آفازی معنایی که توانایی استفاده و فهم زبان را تحتتاثیر قرار میدهد.
عامل بروز دمانس پیشانی-گیجگاهی مشخص نیست، پژوهشگران برخی از انواع آن را ناشی از جهشهای ژنتیکی میدانند. ساختار سلولهای مغز برخی از مبتلایان به این بیماری حاوی مقادیر غیرطبیعی پروتئین است.
4_ دمانس مختلط:
حدود 10% مبتلایان به بیماری دمانس به بیش از یک نوع دمانس دچار میشوند، که به آن دمانس مختلط میگویند. شایعترین دمانس مختلط، حضور همزمان آلزایمر و دمانس عروقی در فرد بیمار است.
5_ دمانس با اجسام لویی: (ِDLB)
لویی بادی رسوبات پروتئین هستند که به صورت میکروسکوپی در مغز بعضی از افراد یافت می شوند. آنها به نام کاشف این اجسام نامگذاری شدهاند، اگر کسی مبتلا به DLB است، این به دلیل رسوب اجسام مذکور در بخشی از مغز است که به آن کورتکس میگویند.
این نوع دمانس، در سنین سالمندی بیشتر شایع است ولی موارد زیر 60 سالگی نیز وجود دارد، که اکثر این بیماران با مشکلات حافظه و تفکر که در آلزایمر هم وجود دارد روبهرو هستند. دمانس لویی بادی توانایی فکر کردن، استدلال و تحلیل اطلاعات را تحتتاثیر قرار میدهد، که ممکن است توانایی حرکت، شخصیت و حافظهی فرد هم تحتتاثیر قرار بگیرد. بروز این بیماری با سن و سال ارتباط دارد و معمولا در دههی شصت یا هفتاد زندگی آشکار میشود و با گذشت زمان عوارض فیزیکی و تغییرات رفتاری در آنها بروز میکند.
خصوصیات اصلی دمانس لویی:
- سطح هوشیاری: اولین خصوصیت این است که، تغییراتسطح هوشیاری و ذهنی بیمار در طول روز و یا هفته متغیر هستند. به طوری که بیمار در برخی زمانها کاملا طبیعی و در برخی دیگر کاملا دچار اختلال ذهنی است.
- توهمات بینایی: دومین خصوصیت دمانس لویی، وجودتوهمات بینایی به صورت دیدن اشخاص و حیوانات است. بیمار ممکن است در عالم توهم، نزدیکان، اشیا و حیواناتی را که سالها قبل فوت کردهاند، به وضوح ببیند و حتی با آنها صحبت کند.
- علایمی مانند پارکینسون: سومین خصوصیت دمانس لویی بادی وجود علایمی شبیه به بیماری پارکینسون در این بیماران است. به همین دلیل ممکن است برای آنها، به اشتباه تشخیص بیماری پارکینسون داده شود.
- حساسیت به داروهای ضد روان پریشی: چهارمین خصوصیت این بیماران، حساسیت زیاد آنها به برخی از داروها خصوصاداروهای ضدروانپریشی است. این بیماران با مصرف دوزهای خیلی کم این داروها ممکن است، عوارضی را نشان دهند که معمولا در بقیه بیماران در دوزهای بالا دیده میشود.
6_ دمانس پیش رونده ی سریع:
بیشتر موارد دمانس، سیری کند و چندین ساله دارند، ولی عوامل بیماریزایی وجود دارد که میتواند بیمار را با تابلوی دمانس، در عرض چند ماه کاملا ناتوان کند. فهرست این بیماریها بسیار گسترده است و شامل عوامل عفونی مانند جنون گاوی و HIV، عوامل متابولیک مانند کمکاری تیروئید و یا کمبود ویتامینها و ریزمغزیها میشود.
مطالب مرتبط