دمانس (به انگلیسی: dementia)، یا خِرَدسودگی، (به عربی: زوال عقل)، در پزشکی و روان پزشکی، اختلال مزمن و گاهی حاد فرایندهای روانی به علت بیماری عضوی مغز که با تغییر شخصیت و نئاندرتال شدن و موقعیت ناشناسی و اختلال در حافظه و داوری و اندیشه همراه است. در مقالات قبلی علائم و انواع دمانس را بررسی کردیم که در این مقاله به تشخیص و درمان زوال عقلی می پردازیم.
علت دمانس چیست؟
علل احتمالی زوال عقل عبارتند از: بیماری آلزایمر که عامل اصلی زوال عقل است، آسیب مغزی به علت آسیب یا سکته مغزی، بیماری هانتینگتون، فراموشی فرونتو تمپورال و … ، که از دست دادن حافظه ی نزديک ممکن است، اولين نشانه ی قابل توجه زوال عقل باشد. به‌تدريج بعد از ماه ها يا سال ها قدرت تعقل و درک کاهش مى‌يابد. اين بيمارى ممکن است با فقدان علاقه به خانواده و فعاليت‌هاى معمول، دورى از جامعه، غفلت از بهداشت فردى و اضمحلال شخصيتى همراه باشد.
آزمون هایی برای تشخیص قطعی زوال عقلی:
امروزه آزمون‌های زوال عقل به‌طور گسترده‌ای مورد استفاده قرار می‌گیرند و نتایج حاصل از آنها نیز تا حد زیادی قابل اعتماد است. این آزمون‌ها از زمان شروع شان در دهه‌ی 1970 میلادی، تاکنون تغییرات چندانی نداشته‌اند. مرحله‌ی اول آزمون عملکرد حافظه و سلامت شناختی فرد، شامل تعدادی سؤال و دستورالعمل‌های استاندارد است. براساس تحقیقات، تشخیص زوال عقل تنها با استفاده از آزمون‌های استاندارد زیر امکان‌پذیر است. این آزمون‌ها باید به‌طور کامل انجام و جواب‌هایشان ثبت شود.
1_ آزمون روانی مختصر:
این آزمون بر مبنای 10 سؤال طراحی شده است، که برخی از این سؤال‌ها عبارتند از:
- چند سال سن دارید؟
- ساعت حدودا چند است؟
- امسال چه سالی است؟
- تاریخ تولدتان چه‌موقع است؟
هر جواب درست، یک نمره خواهد داشت و نمره‌ی شش و کمتر، نشانه‌ی اختلالاتی در عملکرد شناختی فرد است.
2_ آزمون ارزیابی شناختی پزشک عمومی (GPCOG):
مشاهدات اقوام یا خانواده را نیز به آزمون قبلی اضافه می‌کند. این آزمون برای پزشکان طراحی شده است و معمولا اولین ارزیابی رسمی از سلامت روانی فرد است. در مرحله‌ی دوم آزمون، از یکی از نزدیکان فرد مشکوک به زوال عقل، شش سؤال پرسیده می‌شود. برخی از این سؤال‌ها عبارتند از:
- آیا فرد در به خاطر آوردن اتفاقات یا مکالمات اخیر مشکل دارد؟
- آیا فرد کلمات درست را به‌سختی پیدا می‌کند یا لغات اشتباه به‌کار می‌برد؟
- آیا فرد در مدیریت پول یا مصرف داروها با مشکل روبه‌رو شده است؟
- آیا فرد برای رفت‌و‌آمد به جاهای مختلف با مشکل روبه‌رو شده است؟
اگر نتیجه‌ی این آزمون، ضعف حافظه را تأیید کند، آزمون‌های دیگری مانند تست خون و سی‌تی اسکن از مغز توصیه می‌شود.
3_ آزمون کوتاه وضعیت ذهنی (MMSE) :
یک آزمون شناختی دیگر MMSE است که موارد زیر را اندازه‌گیری می‌کند:
- آگاهی فرد از زمان و مکان
- یادآوری کلمات
- توانایی‌های زبانی
- میزان دقت و قدرت محاسبات فرد
- توانایی فرد در شناسایی ارتباط بَصَری و فضایی میان اشیاء
آزمون کوتاه وضعیت ذهنی برای شناسایی زوال عقل ناشی از بیماری آلزایمر مورد استفاده قرار می‌گیرد، همچنین این آزمون می‌تواند در ارزیابی شدت بیماری و یافتن درمان‌های مناسب نیز کمک‌کننده باشد.
درمان زمال عقلی و دمانس:
مرگ سلول‌های مغزی امری برگشت ناپذیر است، بنابراین هیچ درمان شناخته شده‌ای برای زوال عقل دژنراتیو وجود ندارد. به همین دلیل به جای از بین بردن علت بیماری، بیشتر بر روی مراقبت از بیمار و کنترل علائم اختلالاتی مانند آلزایمر تمرکز می‌شود.
اگر زوال عقل از عواملی مانند ضربه، اثرات جانبی داروها و کمبود ویتامین ناشی شده باشد، ممکن است بتوان از آسیب‌های واردشده به مغز یا گسترش آسیب‌ها به بافت مغز، جلوگیری کرد. مصرف داروها ممکن است از بدتر شدن بیماری جلوگیری کند، اما نمی‌تواند آن مقدار از کارهای مغز که از دست رفته است را دوباره برگرداند. راهکارای زیر می تواند مفید واقع شود.
1_ تغییرات رفتاری اولیه را متوجه شوند و سریعاً به پزشک اطلاع دهند.
2_برای بیمار یادآورهایی مثل ساعت، تقویم روزانه، یا برچسب اسامی فراهم کنند. به بهداشت وی کمک کنید.
3_ تغییرات در محیط اطراف و کارهای روزانه را به حداقل برسانید.
4_ بیمار را تشویق به فعالیت‌ها و تماس‌های اجتماعی نمایید.
5_ با احترام و مهربانی با بیمار رفتار کنید.
6_ در صورتی که بیمار نتواند به مراقبت از خود بپردازد، باید یک محیط حفاظت شده و بدون پیش داوری فراهم شود. اگر نتوان بیمار را در خانه نگاه داشت، باید وی را به یک مرکز نگهداری مناسب انتقال داد.
7_ مرتباً برای ملاقات پیش وی بروید، حتی اگر شما را نشناسد.
8_ برای افراد خانواده نیز می‌توان جلسات مشاوره یا روان درمانی ترتیب داد.
مطالب مرتبط
